Podstawowe zasady pielęgnacji drzew

Pielęgnacja drzew – podstawowe zasady

Zakres:

1. Obowiązki posiadacza nieruchomości.
2. Najważniejsze funkcje drzew w środowisku miejskim.
3. Podstawowe informacje na temat budowy drzew.
4. Przyczyny cięcia koron drzew.
5. Rodzaje cięcia koron drzew oraz zasady ich wykonywania.
6. Pora cięcia koron drzew.
7. Ochrona miejsc lęgowych.
8. Gatunki drzew znoszących i nie znoszących cięcia.
9. Cięcie dla uzyskania form sztucznych (specyficzny rodzaj cięcia).
10. Cięcie krzewów

1. Obowiązki posiadacza nieruchomości i wybrane przepisy prawne.

Prawidłowość wykonania prac związanych z należytym utrzymaniem zieleni, ich zakres, częstotliwość regulowana jest na gruncie nauk przyrodniczych, a ponadto zakres możliwych zabiegów pielęgnacyjnych wykonywanych w obrębie koron drzew rosnących na terenach zieleni lub zadrzewieniach, został ustawowo ograniczony. Wszelkie zabiegi oraz cięcia pielęgnacyjne (przede wszystkim usuwanie posuszu) i techniczne drzew i krzewów posiadacz terenu winien przeprowadzić we własnym zakresie, pod warunkiem, że będą one wykonane zgodnie z zasadami sztuki ogrodniczej i przepisami. Jeśli właściciel drzew nie posiada odpowiednich kwalifikacji, winien zlecić te prace fachowcom.
Wyjątek stanowią tereny wpisane do rejestru zabytków, gdzie każde działanie związane
z utrzymaniem i konserwacją zieleni (zarówno pielęgnacja, jak i usuwanie drzew i krzewów) wymaga zezwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

2. Najważniejsze funkcje drzew w środowisku miejskim:

• zmniejszanie ilości CO2,
• produkowanie tlenu (zieleniec zajmujący pow. 50 arów zużywa w ciągu jednego sezonu ok. 150 – 170 kg CO2 i wydziela do atmosfery ok. 100 – 140 kg O2).
• zmniejszanie zanieczyszczenia powietrza poprzez oczyszczanie z pyłu i kurzu (zieleniec zajmujący pow. 50 arów absorbuje w ciągu jednego sezonu ok. 750 kg do 1,5 tony zanieczyszczeń mechanicznych).
• zwiększanie ilości ujemnych jonów, co wpływa na zwiększenie odporności ludzi na stres, stabilizuje równowagę hormonalną, regulację ciśnienia tętniczego krwi, poprawia samopoczucie fizyczne i psychiczne.
• wydzielanie fitocydów, substancji o silnym działaniu bakterio i grzybobójczym (zieleniec składający się z gatunków liściastych zajmujący pow. 50 arów wydziela do atmosfery w ciągu jednego sezonu 1kg fitocydów).
• poprawa estetyki przestrzeni,
• obniżanie siły wiatru,
• poprawa warunków mikroklimatycznych poprzez obniżanie temperatury w upały.

3. Podstawowe informacje na temat budowy zewnętrznej drzewa.

a. korona drzewa – zbudowana z gałęzi i konarów
b. pień.
c. system korzeniowy.
W zależności od grubości, wszystkie gałęzie dzielimy na:
- Pęd do 1 cm średnicy
- Cienka gałąź 1,0 – 3,0 cm średnicy
- Drobna gałąź 3,0 – 5,0 cm średnicy
- Średnia gałąź 5,0 -10,0 cm średnicy
- Gruba gałąź (konar) powyżej 10,0 cm średnicy
Równowaga pomiędzy częścią nadziemną – wielkością korony oraz częścią podziemną – wielkością systemu korzeniowego jest warunkiem utrzymania bilansu energetycznego drzewa. Nadmierne przycięcie korony zakłóca bilans, powoduje redukcję systemu korzeniowego, osłabia sprawność reakcji na czynniki chorobotwórcze i osłabia statykę. Podobny efekt może przynieść uszkodzenie korzeni, kiedy to korona może zmniejszać swoją masę poprzez częściowe zasychanie.

4. Przyczyny cięcia koron drzew.

a. Brak wystarczającej przestrzeni – kolizja z elementami architektury i infrastrukturą.
Wraz z rozwojem cywilizacji, drastycznie zmieniły się warunki jakim muszą sprostać rosnące pośród zabudowy mieszkalnej drzewa i krzewy. Przy obecnych oczekiwaniach cywilizacyjnych związanych z ułatwieniem życia nagle zaczyna brakować miejsca dla roślin. Teren uszczuplany jest pod budowę dróg, parkingów, sieci uzbrojenia terenu (wodociąg, kanalizacja, gaz, energia elektryczna, centralne ogrzewanie) – wszystko to wpływa na ograniczenie sfery korzeniowej roślin. Rosnące drzewo wykształcając koronę wchodzi
w kolizje z obiektami budowlanymi, powoduje również zacienianie pomieszczeń mieszkalnych, wrasta w napowietrzne sieci energetyczne i teletechniczne stwarzając zagrożenie dla bezpieczeństwa ludzi i mienia. Wszystko to wymusza ingerencję w rośliny,
w celu odcięcia ich części (zarówno systemów korzeniowych jak również konarów, gałęzi
i pędów). Tym samym oprócz naturalnych i pożądanych zabiegów pielęgnacyjnych związanych z usunięciem obumarłych części koron, drzewa w obecnej chwili narażone są na ingerencję zupełnie innego charakteru. Zazwyczaj wystarczy wtedy zastosować odpowiednie cięcia koron drzew w zakresie dopuszczalnym regułami sztuki ogrodowej i przepisami.

b. Posusz w koronie, zły stan fitosanitarny.
Drzewa, żyjące w środowisku naturalnym, samoczynnie odrzucają niepotrzebne gałęzie,
a w starszym wieku, gdy drzewo przestaje rosnąć na wysokość, zaczyna aktywnie redukować wielkość korony, co zapewnia optymalną egzystencję przy osłabianych reakcjach fizjologicznych i mniejszej wytrzymałości mechanicznej. W środowisku miejskim, aby zapobiec odłamywaniu się suchych, chorych i niepotrzebnych gałęzi, należy je wcześniej
w sposób kontrolowany regularnie usuwać (usuwanie posuszu).

c. Nieprawidłowa budowa korony drzewa.
Przyczyną cięcia drzewa jest również nieprawidłowa budowa korony wynikająca z cech genetycznych danego osobnika, zaniedbań, niefachowego cięcia, niesprzyjających warunków wzrostu (silne wiatry, zacienienie, nadmierne zagęszczenie). Wady budowy korony mogą być przyczyną odłamywania się konarów, osłabienia statyki.

d. Brak wystarczającej wytrzymałości na działanie silnych wiatrów.
Drzewa mimo osiąganych dużych rozmiarów są wytrzymałe na działanie silnych wiatrów. Zdarza się jednak z uwagi na zaniedbania (nadmiernie podniesiony środek ciężkości, uszkodzenia pnia, uszkodzenie systemu korzeniowego), niesprzyjające warunki siedliskowe oraz niekorzystne cechy niektórych krótkowiecznych, szybko rosnących gatunków (np. topoli) zachodzi konieczność ingerencji w korony drzew w celu umocowania statyki.

e. Stary wiek, regresja - konieczność pobudzenie do regeneracji odciążenie korony.
Starsze drzewa o niewydolnym systemie korzeniowym i nadmiernie rozbudowanymi koronami zaczynają zasychać. Proces ten zaczyna się od wierzchołka korony i jest naturalnym procesem jej redukcji. Prawidłowe przycięcie korony powoduje pobudzenie regeneracji
i odbudowę korony bliżej pnia, co powoduje skrócenie transportu wody od korzeni do liści oraz stabilizuje bilans energetyczny.

5. Rodzaje cięcia koron drzew wraz z zasadami ich wykonywania

Podstawowa klasyfikacja cięć w zależności od ich znaczenia dla drzewa.

I. Cięcia przyrodnicze - pielęgnacyjne

Celem cięć przyrodniczych jest utrzymanie zdrowych, bezpiecznych, o prawidłowym pokroju i budowie koron drzew.
Rodzaje cięć przyrodniczych:
a. Sanitarne
b. Prześwietlające
c. Korygujące
d. Odtwarzające koronę
e. Po przesadzeniu i posadzeniu
f. Formujące

II. Cięcia nieprzyrodnicze - techniczne

Celem jest wyeliminowanie lub złagodzenie zagrożenia stwarzanego przez drzewo dla elementów architektury i infrastruktury technicznej, komunikacji drogowej i pieszej. Do cięć technicznych należą różnego rodzaje redukcje korony.

Technika cięcia drzew – zasady ogólne:

• Wszelkie cięcia w koronach drzew muszą mieć uzasadnienie.
• Usuwanie i skracanie żywych gałęzi musi być ograniczone do niezbędnego minimum
• Należy unikać cięcia konarów o dużych średnicach.
• Należy unikać cięcia konarów i grubych gałęzi przy pniu.
• Drzewa po przeprowadzeniu zabiegu powinny zachować swój naturalny pokrój.
• We wszystkich przypadkach powierzchnia cięcia powinna być gładka, a brzegi rany nie mogą być poszarpane.
• Cięcie gałęzi o średnicy większej niż 3 cm należy wykonywać na 3 razy (cięcie podcinające, cięcie odcinające i cięcie wyrównujące)  w celu uniknięcia tzw. ”obrywu”. Dotyczy to również skracania gałęzi.
• Należy bezwzględnie przestrzegać miejsc cięcia gałęzi w zależności od sytuacji:
a. Skracanie gałęzi i konarów.
Miejsce cięcia gałęzi lub konaru musi przypaść za gałęzią o grubości minimum 1/3 grubości usuwanego konaru/gałęzi. Cięcie musi być wykonywane na trzy razy.
b. usuwanie gałęzi z widoczną obrączką
Płaszczyzna ciecia powinna znajdować się tuż za obrączką (zgrubienie u nasady gałęzi), która powinna pozostać nienaruszona. Zapewni to szybkie zarastanie miejsca cięcia.
c. usuwanie gałęzi bez widocznej obrączki
Płaszczyzna cięcia powinna znajdować się u góry, na zewnątrz krawędzi kory, jak najbliżej pnia. Należy szczególnie uważać, by pień nie został uszkodzony. Cięcie w większej odległości od pnia spowoduje pozostawienie „tylca” - suchej pozostałości gałęzi która nie zostanie zarośnięta.
d. usuwanie gałęzi z wrastająca krawędzią korowiny
Podobnie jak w przypadku usuwania gałęzi bez widocznej obrączki płaszczyzna cięcia powinna znajdować u góry, na zewnątrz krawędzi kory, jak najbliżej pnia.
e. usuwanie gałęzi w miejscu rozwidlenia przy formowaniu młodych drzew
Cięcie to powinno być wykonywane w stosunku do cienkich i drobnych gałęzi, ponieważ u grubych gałęzi (konarów) cięcia nie zostanie szybko zarośnięta tkanką kallusową,
a powstały ubytek będzie ulegał rozkładowi, co w konsekwencji osłabi miejsce cięcia. Pozostawiona gałąź przejmie funkcję dominującego przewodnika.
f. usuwanie suchej gałęzi.
Należy usunąć tylko obumarłą część gałęzi, nie wolno uszkodzić żywych elementów, w szczególności powstającej tkanki kallusowej.

• We wszystkich przypadkach powierzchnia cięcia powinna być gładka, a brzegi rany nie mogą być poszarpane. Gdy brzeg rany jest poszarpany należy wygładzić go ostrym nożem.
Najczęstsze nieprawidłowości w pielęgnacji drzew:
• wycinanie żywych gałęzi, których usunięcie nie jest uzasadnione ani względami biologicznymi ani technicznymi (nie kolidują z obiektami czy infrastrukturą oraz nie stwarzają zagrożenia dla bezpieczeństwa),
• niepotrzebna redukcja koron drzew rosnących na terenach zieleni, posadzonych
w odpowiednich miejscach i odległościach w stosunku do innych drzew i obiektów budowlanych. Drzewa te poza usunięciem posuszu winny zachować swój naturalny pokrój,
• zbyt intensywne cięcie niezgodne z zasadami sztuki ogrodowej.
• niepotrzebne podkrzesywanie i podnoszenie środka ciężkości - usuwanie gałęzi i konarów od dołu.
• ogławianie
• zdeformowanie pokroju drzewa,
• nieprawidłowa pora cięć gatunków „płaczących”
• cięcie zbyt grubych gałęzi w ramach cięć pielęgnacyjnych,
• uszkadzanie żywych części drzewa np. stosowanie tzw. drzewołazów, nieprawidłowa praca pilarką
• miejsca cięcia o nierównej płaszczyźnie z poszarpanymi krawędziami,
• obrywy żywych części pnia.
• pozostawianie „tylców” - kikutów konarów bez pozostawienia gałęzi prowadzącej.

6. Pora cięcia koron drzew.

Drzewa iglaste i liściaste można przycinać przez cały rok, za wyjątkiem gatunków: brzoza, grab, klon, u których cięcia żywych części drzewa należy wykonać po rozwoju liści,
w miesiącach od czerwca do września (posusz przez cały rok) oraz gatunków: orzech, orzesznik, skrzydłorzech, u których cięcia wykonuje się w okresie od 15 lipca do 15 sierpnia. Dopuszcza się zmiany pory cięć "gatunków płaczących"- zależnie od warunków klimatycznych w danym roku. W każdym przypadku porę rozpoczęcia cięć wyznacza jednak termin pełnego rozwoju liści. Gatunki ładnie kwitnących drzew - Magnolie, jabłonie, śliwy, wiśnie - tniemy na wiosnę i w lecie po przekwitnieniu. Z uwagi na gumozę pestkowe drzewa – wiśnie i śliwy powinny być cięte w ostateczności.

7. Gatunki drzew znoszących cięcie, nie znoszących cięcia.

a. Drzewa źle znoszące cięcie żywych gałęzi:
kasztanowce, robinie, iglicznie, wiązy, klony z wyjątkiem jesionolistnego, buki, brzozy, orzechy, skrzydłorzechy, wszystkie iglaste z wyjątkiem modrzewi i cisów. Cięcie tych gatunków należy wykonywać w minimalnym zakresie, a w przypadkach uzasadnionych kiedy to trzeba usunąć większą ilość żywych gałęzi zabieg ten należy zaplanować w czasie i wykonywać stopniowo przez kilka lat w kilku nawrotach.

b. Drzewa dobrze znoszące cięcie żywych gałęzi:
lipy, wierzby, topole, klony jesionolistne, jesiony, dęby (w starym wieku dęby źle znoszą cięcie).
Tolerancja na cięcie żywych gałęzi zależy od możliwości regeneracji danego drzewa i poza cechami gatunkowymi zależy również od warunków siedliskowych, wieku i stanu zdrowotnego.

8. Ochrona miejsc lęgowych.

Cięcia koron drzew i krzewów nie należy wykonywać w okresie lęgowym ptaków, jeżeli w koronach drzew i krzewów znajdują się gniazda ptasie. Zgodnie z przepisami ustawy
o ochronie przyrody okresem ochronnym ptaków jest czas pomiędzy 1 marca, a 15 października. W tym czasie obowiązuje bezwzględny zakaz niszczenia gniazd, ostoi i siedlisk, jaj oraz form młodocianych ptaków. Za zniszczenie miejsc lęgowych ptaków i lęgów ptasich dokonujący lub zlecający prace, w wyniku których naruszone zostaną powyższe nakazy pociągnięty zostanie do odpowiedzialności karnej.

9. Cięcie dla uzyskania form sztucznych.

Cięcia wykonywane dla uzyskania potrzebnego kształtu korony drzewa. Wykonywane jest od młodości aż do uzyskania dekoracyjnej formy, a następnie często systematycznie w celu utrzymania pożądanego kształtu. Przy tego rodzaju cięciach zazwyczaj usuwane są drobne gałęzie i pędy w zewnętrznych najbardziej witalnych partiach korony. Do tej grupy cięć można zaliczyć również strzyżenie w celu uzyskiwania form żywopłotowych. Do gatunków drzewiastych znoszących strzyżenie zaliczają się: graby, buki, choiny kanadyjskie, żywotniki, głogi, cisy, modrzewie.

10. Cięcie krzewów

Rodzaje:
• Cięcie po posadzeniu
• Cięcie dla zapewnienia funkcji
• Cięcie odmładzające
Cięcie po posadzeniu
Ma za zadanie ułatwienie się przyjęcia krzewu po posadzeniu. Cięcia te polegają na równomiernym skróceniu pędów. Gdy sadzimy krzewy w pojemnikach nie jest konieczne lub można je wykonać jedynie w ograniczonym zakresie.
Cięcie dla zapewnienia funkcji
Cięcia te maja na zadanie utrzymanie zdrowego o prawidłowym pokroju krzewu, pobudzają do kwitnienia i lepszego owocowania, polepszają stan zdrowotny, a gdy nie mają przestrzeni do wzrostu ograniczają ich wielkość. Cięcia polegają na przerzedzeniu korony, skróceniu pędów, usunięciu pędów suchych chorych. Intensywność ciecia zależy od szybkości wzrostu krzewu. Ściśle należy przestrzegać terminów cięcia:
• Krzewy kwitnące wczesną wiosną na pędach zeszłorocznych tniemy na wiosnę po zakończeniu kwitnienia – forsycje, jaśminowce, oczar, porzeczka krwista, tawuły
(wczesna, van Houtte'a), złotlin.
• Krzewy kwitnące latem lub jesienią na pędach tegorocznych tniemy przed okresem wegetacji (luty – marzec) – tawuły japońskie, budleje, śnieguliczka, pięciorniki.
Cięcie odmładzające
Wykonywane jest na starych krzewach.
Cel:
• przedłużenie życia
• zachowanie dobrego stanu zdrowotnego
• utrzymanie naturalnego pokroju i estetycznego wyglądu.
Cięcie to polega na systematycznym usuwaniu, co roku najstarszych pędów na wysokości ok. 15 – 20 cm od ziemi. W jednym roku nie więcej niż 30% pędów. We wszystkich rodzajach cięć krzewy tniemy sekatorami i piłami ręcznymi, natomiast piły elektryczne i spalinowe powinny być wykorzystywane do cięcia żywopłotów i form sztucznych.