Obowiązek dbałości o przyrodę

Obowiązkiem organów administracji publicznej, osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych jest dbałość o przyrodę będącą dziedzictwem i bogactwem narodowym.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. w art. 86 stanowi, iż każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.

Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestię ochrony i pielęgnacji drzew i krzewów jest Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, a konkretnie jej rozdział 4.

Na mocy powyższych aktów posiadacz terenu zobowiązany jest do utrzymywania we właściwym stanie drzew i krzewów rosnących na terenie nieruchomości będącej w jego posiadaniu. Wszelkie zabiegi oraz cięcia pielęgnacyjne (korekcyjne), techniczne drzew i krzewów posiadacz terenu winien przeprowadzić we własnym zakresie, pod warunkiem, że będą one wykonane zgodnie z zasadami sztuki ogrodniczej, wiedzy naukowej oraz obowiązującym prawem. Przypominamy, że zgodnie z treścią art. 87a ust. 1 i 2 ustawy o ochronie przyrody: prace ziemne oraz inne prace wykonywane ręcznie, z wykorzystaniem sprzętu mechanicznego lub urządzeń technicznych, wykonywane w obrębie korzeni, pnia lub korony drzewa lub w obrębie korzeni lub pędów krzewu, przeprowadza się w sposób najmniej szkodzący drzewom lub krzewom, a prace w obrębie korony drzewa nie mogą prowadzić do usunięcia gałęzi w wymiarze przekraczającym 30% korony, która rozwinęła się w całym okresie rozwoju drzewa, chyba że mają na celu:

1. usunięcie gałęzi obumarłych lub nadłamanych;
2. utrzymywanie uformowanego kształtu korony drzewa;
3. wykonanie specjalistycznego zabiegu w celu przywróceniu statyki drzewa - zabieg ten musi być wykonany na podstawie dokumentacji, w tym dokumentacji fotograficznej, wskazującej na konieczność przeprowadzenia takiego zabiegu, przechowywanej przez okres 5 lat od końca roku, w którym wykonano zabieg.

Jeśli właściciel drzew nie posiada odpowiednich kwalifikacji, winien zlecić te prace fachowcom. Na w/w wykonanie zabiegów pielęgnacyjnych nie jest wymagane zezwolenie. Wyjątek stanowią tereny wpisane do rejestru zabytków, gdzie każde działanie związane z utrzymaniem i konserwacją zieleni (zarówno pielęgnacja, jak i usuwanie drzew i krzewów) wymaga zezwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Podstawowe zasady pielęgnacji drzew: https://bip.kedzierzynkozle.pl/artykul/283/2866/podstawowe-zasady-pielegnacji-drzew

Przepisy odnoszące się do drzew i krzewów zawarte są również w innych aktach prawnych, w tym m.in. w Ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, gdzie zgodnie z:

Art. 48 Do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.

Art. 143 W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią.

Art. 144 Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.

Art. 147 Właścicielowi nie wolno dokonywać robót ziemnych w taki sposób, żeby to groziło nieruchomościom sąsiednim utratą oparcia.

Art. 148 Owoce opadłe z drzewa lub krzewu na grunt sąsiedni stanowią jego pożytki. Przepisu tego nie stosuje się, gdy grunt sąsiedni jest przeznaczony na użytek publiczny.

Art. 149 Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców. Właściciel sąsiedniego gruntu może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody.

Art. 150 Właściciel gruntu może obciąć i zachować dla siebie korzenie przechodzące z sąsiedniego gruntu. To samo dotyczy gałęzi i owoców zwieszających się z sąsiedniego gruntu; jednakże w wypadku takim właściciel powinien uprzednio wyznaczyć sąsiadowi odpowiedni termin do ich usunięcia.

Art. 154 § 1 Domniemywa się, że mury, płoty, miedze, rowy i inne urządzenia podobne, znajdujące się na granicy gruntów sąsiadujących, służą do wspólnego użytku sąsiadów. To samo dotyczy drzew i krzewów na granicy.
§ 2 Korzystający z wymienionych urządzeń obowiązani są ponosić wspólnie koszty ich utrzymania.

W pewnych sytuacjach zapisy art. 87a ust. 1 i 2 ustawy o ochronie przyrody i art. 149 i 150 Kodeksu Cywilnego mogą wydawać się sprzeczne, jednak w polskim systemie prawnym obowiązują tzw. „Reguły kolizyjne”. Reguły te mają za zadanie uregulowanie stosowania i usuwanie sprzecznych norm w systemie prawa, i tak w omawianym przypadku zastosowanie znajdzie reguła Lex specialis derogat legi generali, zgodnie z którą norma szczególna uchyla normę generalną (ogólną). To prowadzi do konkluzji, iż prawo dotyczące usuwania gałęzi i korzeni drzewa zwieszających się z gruntu sąsiedniego, określone w art. 149 i 150 Kodeksu Cywilnego, może zostać wykonane wyłącznie w zakresie dopuszczonym przez zapisy art. 87a ust. 1 i 2 ustawy o ochronie przyrody. Wynika to z faktu, iż Kodeks Cywilny mówi ogólnie o usuwaniu gałęzi i korzeni, a ustawa o ochronie przyrody szczegółowo określa zasady, jak i dopuszczalny zakres prowadzenia tych prac.

W Polskim ustawodawstwie brak jest przepisów, które jasno określałyby, w jakiej odległości od ogrodzenia lub budynku można sadzić drzewa czy też krzewy. Są natomiast regulacje dotyczące rodzinnych ogrodów działkowych. Warto mieć je na uwadze, ponieważ polskie sądy w spornych sytuacjach posiłkują się właśnie „Regulaminem  rodzinnego ogrodu działkowego”, uchwalonym przez Krajową Radę Polskiego Związku Działkowców 7 kwietnia 2004 roku, a który dotyczy sadzenia drzew i krzewów owocowych (§ 118  Regulaminu) oraz ozdobnych (§ 119).

Usuwanie drzew i krzewów

W przypadku, gdy kolizja interesów posiadacza nieruchomości z istniejącym drzewem lub zadrzewieniem nie pozwala na pozostawienie drzewa, ostatecznym wyjściem jest jego usunięcie. Przed podjęciem tej decyzji wyważ wszystkie za i przeciw, zastanów się czy usunięcie drzewa w dłuższej perspektywie będzie dla Ciebie korzystne. Może się okazać, iż dla pozbycia się niedogodności związanej z grabieniem liści czy odtykaniem rynien raz w sezonie, będziesz ponosić zwiększone koszty związane z koniecznością chłodzenia w upalne dni pomieszczeń, które do tej pory są ocieniane przez drzewo planowane do usunięcia. Przed decyzją zapoznaj się z korzyściami i usługami świadczonymi przez drzewa.

Usuwanie drzew i krzewów z nieruchomości wymaga uzyskania zezwolenia właściwego organu lub dokonania zgłoszenia zamiaru usunięcia.

Obowiązku uzyskania zezwolenia na usunięcie lub zgłoszenia zamiaru usunięcia – z wyłączeniem drzew i krzewów rosnących na nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków* – nie stosuje się do:

1. krzewu albo krzewów rosnących w skupisku, o powierzchni do 25 m2;
2. krzewów na terenach pokrytych roślinnością pełniącą funkcje ozdobne, urządzoną pod względem rozmieszczenia i doboru gatunków posadzonych roślin, z wyłączeniem krzewów w pasie drogowym drogi publicznej, na terenie nieruchomości lub jej części wpisanej do rejestru zabytków* oraz na terenach zieleni;
3. drzew, których obwód pnia na wysokości 5 cm nie przekracza:
   1. 80 cm - w przypadku topoli, wierzb, klonu jesionolistnego oraz klonu srebrzystego,
   2. 65 cm - w przypadku kasztanowca zwyczajnego, robinii akacjowej oraz platanu klonolistnego,
   3. 50 cm - w przypadku pozostałych gatunków drzew
      w przypadku przekroczenia powyższych obwodów:
      • osoby fizyczne będące właścicielami nieruchomości usuwający drzewa w celu niezwiązanym z prowadzeniem działalności gospodarczej obowiązani są dokonać zgłoszenia zamiaru ich usunięcia → https://bip.kedzierzynkozle.pl/sprawa-do-zalatwienia/2908/zgloszenie-zamiaru-usuniecia-drzewa-dokonywane-przez-osoby-fizyczne-bedace-wlascicielami-nieruchomosci
      • osoby prawne, jednostki organizacyjne, usuwający w celu związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz jeżeli grunt stanowi współwłasność podmiotu niebędącego osobą fizyczną itp. obowiązani są złożyć wniosek i uzyskać zezwolenie na usunięcie drzew → https://bip.kedzierzynkozle.pl/sprawa-do-zalatwienia/628/zezwolenia-na-usuwanie-drzew-i-krzewow
4. drzew lub krzewów usuwanych w celu przywrócenia gruntów nieużytkowanych do użytkowania rolniczego – warunkiem jest tu fakt wcześniejszego rolniczego użytkowania gruntu, który na skutek zaprzestania działalności został pokryty samosiewami – usuwanie drzew śródpolnych, rosnących na miedzach oraz w częściach pól na których nie prowadzono działalności rolniczej i oznaczonych jako nieużytki podlega obowiązkowi uzyskania zezwolenia → https://bip.kedzierzynkozle.pl/sprawa-do-zalatwienia/628/zezwolenia-na-usuwanie-drzew-i-krzewow
5. drzew lub krzewów na plantacjach lub w lasach w rozumieniu ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach;
6. drzew lub krzewów owocowych, z wyłączeniem rosnących na terenie nieruchomości lub jej części wpisanej do rejestru zabytków* lub na terenach zieleni;
7. drzew lub krzewów usuwanych w związku z funkcjonowaniem ogrodów botanicznych lub zoologicznych;
8. drzew lub krzewów usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu z obszarów położonych między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, z wału przeciwpowodziowego i terenu w odległości mniejszej niż 3 m od stopy wału;
9. drzew lub krzewów, które utrudniają widoczność sygnalizatorów i pociągów, a także utrudniają eksploatację urządzeń kolejowych albo powodują tworzenie na torowiskach zasp śnieżnych, usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu;
10. drzew lub krzewów stanowiących przeszkody lotnicze, usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu;
11. drzew lub krzewów usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu ze względu na potrzeby związane z utrzymaniem urządzeń melioracji wodnych szczegółowych;
12. drzew lub krzewów usuwanych z obszaru parku narodowego lub rezerwatu przyrody nieobjętego ochroną krajobrazową;
13. drzew lub krzewów usuwanych w ramach zadań wynikających z planu ochrony lub zadań ochronnych parku narodowego lub rezerwatu przyrody, planu ochrony parku krajobrazowego, albo planu zadań ochronnych lub planu ochrony dla obszaru Natura 2000;
14. prowadzenia akcji ratowniczej przez jednostki ochrony przeciwpożarowej lub inne właściwe służby ustawowo powołane do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia – w tym przypadku podmioty, w terminie 30 dni od dnia usunięcia drzewa lub krzewu, przekazują do organu właściwego do wydania zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu, informację o terminie, miejscu i przyczynie ich usunięcia oraz liczbie drzew lub powierzchni usuniętych krzewów, a także dokumentację fotograficzną przedstawiającą usunięte drzewo lub krzew;
15. drzew lub krzewów stanowiących złomy lub wywroty usuwanych przez:
    1. jednostki ochrony przeciwpożarowej, jednostki Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, właścicieli urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 Kodeksu cywilnego, zarządców dróg, zarządców infrastruktury kolejowej, gminne lub powiatowe jednostki oczyszczania lub inne podmioty działające w tym zakresie na zlecenie gminy lub powiatu, – w tym przypadku podmioty, w terminie 30 dni od dnia usunięcia drzewa lub krzewu, przekazują do organu właściwego do wydania zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu, informację o terminie, miejscu i przyczynie ich usunięcia oraz liczbie drzew lub powierzchni usuniętych krzewów, a także dokumentację fotograficzną przedstawiającą usunięte drzewo lub krzew,
    2. inne podmioty lub osoby, po przeprowadzeniu oględzin przez organ właściwy do wydania zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu, potwierdzających, że drzewa lub krzewy stanowią złom lub wywrot; → https://bip.kedzierzynkozle.pl/artykul/283/3360/uszkodzenie-drzew-lub-krzewow-w-wyniku-dzialania-czynnikow-naturalnych-wypadku-lub-katastrofy;
16. drzew lub krzewów należących do IGO stwarzających zagrożenie dla Unii lub do IGO stwarzających zagrożenie dla Polski.

*  w przypadku drzew lub krzewów rosnących na nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków (rejestr dostępny na stronie Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków) wszelkie sprawy i pytania należy kierować do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Opolu.

Wybrane definicje z ustawy o ochronie przyrody (art. 5 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody):

• drzewo - wieloletnia roślina o zdrewniałym jednym pędzie głównym (pniu) albo zdrewniałych kilku pędach głównych i gałęziach tworzących koronę w jakimkolwiek okresie podczas rozwoju rośliny;
• krzew - wieloletnia roślina rozgałęziającą się na wiele równorzędnych zdrewniałych pędów, nietworzącą pnia ani korony, niebędącą pnączem;
• tereny zieleni - tereny urządzone wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, pełniące funkcje publiczne, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe, cmentarze, zieleń towarzysząca drogom na terenie zabudowy, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom, dworcom kolejowym oraz obiektom przemysłowym;
• plantacja - uprawa drzew lub krzewów o zwartej powierzchni co najmniej 0,1 ha, założona w celu produkcyjnym;
• roślina, zwierzę lub grzyb dziko występujący - roślina, zwierzę lub grzyb:
  1. niepochodzące z uprawy lub hodowli,
  2. wprowadzone do środowiska przyrodniczego w celu odbudowy lub zasilenia populacji;
• okaz gatunku - roślinę, zwierzę lub grzyb z danego gatunku, żywe lub martwe, każdą ich część, formę rozwojową, jajo lub wydmuszkę, a także produkt pochodny również zawarty w innych towarach oraz towary, które zgodnie z dołączonym dokumentem, opakowaniem, oznakowaniem lub etykietą, lub jeżeli wynika to z jakichkolwiek innych okoliczności, mają zawierać lub zawierają części lub produkty pochodne z roślin, zwierząt, lub grzybów z danego gatunku;
• ostoja - miejsce o warunkach sprzyjających egzystencji roślin, zwierząt lub grzybów zagrożonych wyginięciem lub rzadkich gatunków;
• wywrot - drzewo lub krzew wywrócone w wyniku działania czynników naturalnych, wypadku lub katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, lub katastrofy budowlanej;
• złom - drzewo, którego pień uległ złamaniu, lub krzew, którego pędy uległy złamaniu w wyniku działania czynników naturalnych, wypadku lub katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, lub katastrofy budowlanej;
• żywotność drzewa lub krzewu - prawidłowy przebieg ogółu procesów życiowych drzewa lub krzewu;
• zadrzewienie - pojedyncze drzewa, krzewy albo ich skupiska niebędące lasem w rozumieniu ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach lub plantacją, wraz z terenem, na którym występują, i pozostałymi składnikami szaty roślinnej tego terenu;
• siedlisko roślin, siedlisko zwierząt lub siedlisko grzybów - obszar występowania roślin, zwierząt lub grzybów w ciągu całego życia lub dowolnym stadium ich rozwoju.